| |
Chuyển quân của máy bay vận tải quân sự Ấn Độ vùng Ladakh Ấn Độ, September 2020
Mối quan hệ giữa xâm chiếm và xung đột có vẻ đơn giản: bắt đầu chiến tranh, giành ưu thế trên chiến trường, giành quyền kiểm soát lãnh thổ mong muốn. Tuy nhiên, ngày càng nhiều, đây không phải là cách các nước chiếm đất của nhau. Thay vào đó, họ sử dụng một chiến lược khác biệt: chiếm một phần lãnh thổ nhỏ một cách nhanh chóng và ít đổ máu, sau đó cố gắng tránh chiến tranh. Ngày nay, việc xâm chiếm giống như những gì Nga đã làm ở Crimea và những gì Trung Quốc có thể làm một lần nữa ở Biển Đông.
Trong 20 năm qua, các học giả đã đồng ý rằng việc xâm chiếm đã giảm đi rất nhiều, có lẽ gần đến thời điểm nó sẽ chấm dứt hoàn toàn. Một qui tắc toàn cầu về việc tôn trọng sự toàn vẹn lãnh thổ của các quốc gia, vốn được ủng hộ bởi sức mạnh của Hoa Kỳ, được cho là đã trở nên mạnh mẽ đến mức sự xâm chiếm phần lớn đã lắng xuống. Sự nhận thức chung này là không thể chấp nhận được việc chiếm lãnh thổ bằng vũ lực được cho là có hiệu lực sau Thế chiến thứ hai và gần như kết thúc vào cuối thập niên 1970. Năm 2011 trong cuốn sách có tầm ảnh hưởng về sự suy giảm bạo lực toàn cầu, Steven Pinker là một trong nhiều học giả đã tìm ra lý do lạc quan cho sự suy giảm này: “Số 0 cũng là số lần mà bất kỳ đất nước nào đã xâm lăng đất nước khác kể từ năm 1975.”
Mô tả về việc xâm chiếm suy giảm thật đáng hy vọng, nhưng nó không chính xác. Xâm chiếm vẫn là một vấn đề trọng tâm trong chính trị quốc tế - nó chỉ đơn thuần trở nên thu nhỏ hơn. Đúng vậy, những toan tính xâm lăng toàn bộ các quốc gia trở nên hiếm hoi sau Thế chiến thứ hai: hơn 30 năm trôi qua kể từ cuộc xâm lăng qui mô cuối cùng một quốc gia, khi Iraq xâm chiếm Kuwait trong một thời gian ngắn. Nhưng đã có hơn 70 toan tính xâm chiếm lãnh thổ kể từ năm 1945. Theo quy luật thông thường, các cuộc xâm chiếm hiện đại thường chiếm giữ các lãnh thổ không lớn hơn một tỉnh về diện tích và thường nhỏ hơn nhiều. Khi kẻ xâm lược chỉ chiếm một phần lãnh thổ nhỏ chứ không phải toàn bộ quốc gia, cộng đồng quốc tế hiếm khi can thiệp để bảo vệ nạn nhân. Thật vậy, những nỗ lực xâm chiếm lãnh thổ thành công thường xuyên như họ đã làm cách đây một thế kỷ: khoảng một nửa thời gian.
Có một chiến lược rõ ràng đằng sau những cuộc xâm chiếm nhỏ này. Ý tưởng là giành một mảnh đất đủ nhỏ để nạn nhân cảm thấy mất mát thay vì leo thang xung đột để chiếm lại nó. Chiến lược này ít gây ra chiến tranh hơn nhiều so với việc cố gắng xâm lăng toàn bộ đất nước. Nó thành công thường xuyên hơn nhiều so với đe dọa ngoại giao.
Những cuộc xâm chiếm nhỏ không có gì là mới; chúng là một thực hành lâu đời. Tuy nhiên, giờ đây chúng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết bởi vì, giống như các cuộc nội chiến, chúng vẫn tồn tại dai dẳng khi các cuộc xâm lược lớn hơn và các cuộc chiến tranh giữa các cường quốc đều suy giảm.
Chỉ nhìn vào kinh nghiệm của Hoa Kỳ, có thể dễ dàng bỏ lỡ tầm quan trọng của những cuộc xâm chiếm nhỏ. Ví dụ, trong hai thập kỷ qua, Hoa Kỳ đã can thiệp vào các cuộc nội chiến của các nước khác, chẳng hạn như ở Syria và Libya, và xâm lược các nước để áp đặt sự thay đổi chế độ, như ở Afghanistan và Iraq. Một số người tin rằng những cuộc chiến này là một cái nhìn thoáng qua về tương lai, trong khi cuộc xâm lăng là di tích của quá khứ. Lý do cho quan niệm sai lầm này là sự can thiệp của Hoa Kỳ vào các cuộc chiến tranh xâm lược tương đối hiếm: trong khi Washington can thiệp để chống lại các toan tính tương đối không thường xuyên nhằm xâm lăng toàn diện cả quốc gia, như trong Chiến tranh vùng Vịnh và Triều Tiên, họ vẫn đứng bên lề trong khi số lượng lớn những cuộc xâm chiếm từng phần các quốc gia xảy ra.
Trừ phi Hoa Kỳ không toan tính thực hiện một mức độ kiềm chế kể từ vụ Pearl Harbor, mà đứng ngoài các xung đột lãnh thổ trong tương lai có thể không dễ dàng như trong quá khứ. Quá nhiều điểm nóng nguy hiểm nhất trên thế giới khiến Trung Quốc hoặc Nga chống lại các đồng minh của Hoa Kỳ đang bị đe dọa xâm chiếm. Hiểu được những điểm nóng này có thể bùng phát như thế nào là điều thiết yếu để hiểu được những xung đột toàn cầu trong tương lai và những nan đề đang chờ đợi Hoa Kỳ trong những năm tới.
LÃNH THỔ NHỎ, HẬU QUẢ LỚN
Vào tháng 5 năm 2020, binh lính Trung Quốc đã xâm phạm lãnh thổ dọc theo biên giới tranh chấp của đất nước họ với Ấn Độ. Họ tiến vào một số khu vực của vùng núi Ladakh, chiếm các vị trí do quân Ấn Độ tuần tra nhưng không chiếm đóng vĩnh viễn. Mặc dù ban đầu không đổ máu, cuộc tiến công của họ đã dẫn đến một cuộc đụng độ vào tháng 6 năm 2020 khiến 20 binh sĩ Ấn Độ và 4 binh sĩ Trung Quốc thiệt mạng, đánh dấu cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất giữa hai quốc gia đông dân nhất thế giới trong hơn nửa thế kỷ qua. Tránh sử dụng súng để hạn chế nguy cơ leo thang, hai bên đã chiến đấu bằng vũ khí tạm bợ gồm gậy đóng đinh hoặc quấn dây thép gai.
Bỏ vũ khí thời Trung cổ sang một bên, đây là một ví dụ trong sách giáo khoa về cuộc xâm chiếm hiện đại. Những cuộc tranh giành lãnh thổ nhỏ này phổ biến nhất ở Châu Á và cũng tiếp tục xuất hiện ở Trung Đông, Châu Phi, Châu Mỹ Latinh và Đông Âu. Những hành động như vậy thường tránh được chiến tranh nhưng dù sao thì luôn đại diện cho một canh bạc về việc bên kia sẽ phản ứng như thế nào. Thật vậy, cuộc xâm chiếm nhỏ tính toán sai lầm được xếp vào hàng những nguyên nhân quan trọng nhất của chiến tranh hiện đại. Đó là những gì đã xảy ra vào năm 1962, trong cùng một khu vực tiếp tục làm gia tăng căng thẳng dọc theo biên giới Trung Quốc-Ấn Độ. Vào thời điểm đó, cả hai quốc gia đều tìm cách củng cố tuyên bố chủ quyền của mình đối với lãnh thổ tranh chấp và tiến từng bước nhỏ, xây dựng các đồn bốt để mở rộng quyền kiểm soát và cố gắng ngăn chặn sự xâm phạm của nhau. Trò chơi chiến lược này vẫn không đổ máu trong nhiều tháng, nhưng cuối cùng Trung Quốc đã lật ngược ván cờ và tấn công, bắt đầu Chiến tranh Trung-Ấn. Cuộc chiến đó tiếp tục gây ảnh hưởng đến quan hệ giữa Trung Quốc và Ấn Độ và thúc đẩy Ấn Độ phát triển vũ khí hạt nhân.
Một số xung đột về tranh giành lãnh thổ nhỏ leo thang thành các cuộc chiến lớn hơn với hậu quả lâu dài. Ví dụ, vào năm 1978, Uganda đã chiếm giữ vùng lãnh thổ nhỏ được gọi là Kagera Salient của Tanzania. Thay vì chấp nhận thua cuộc, các lực lượng Tanzania đã tấn công, chiếm lại nó và sau đó tiếp tục tiến đến thủ đô Kampala của Uganda, nơi họ đã lật đổ nhà độc tài khét tiếng Idi Amin. Chế độ Khmer Đỏ diệt chủng ở Campuchia cũng đã sụp đổ trong hoàn cảnh tương tự, khi các cuộc xâm lược hung hãn dọc biên giới với Việt Nam kích động lực lượng Việt Nam xâm lược.
Hai cuộc xung đột bạo lực nhất từng xảy ra chủ yếu giữa các cường quốc hạt nhân nảy sinh trên các lãnh thổ nhỏ mà tầm quan trọng của nó dường như không tương xứng với nguy cơ chiến tranh hạt nhân. Năm 1999, Pakistan xâm nhập lực lượng quân sự cải trang thành dân quân Kashmiri để chiếm một số ngọn đồi chiến lược bên phía Ranh giới kiểm soát của Ấn Độ. Ấn Độ đã phải gánh chịu hàng trăm thương vong trong cuộc giao tranh nhằm trục xuất họ. Năm 1969, giao tranh nổ ra giữa Trung Quốc và Liên Xô trên đảo Zhenbao trên sông Ussuri. Cả hai cuộc xung đột đều làm dấy lên lo ngại về leo thang vũ khí hạt nhân từ khắp nơi trên thế giới.
Nhìn về phía trước, các cuộc xâm chiếm có thể xảy ra của Trung Quốc và Nga cho thấy nhiều kịch bản có hậu quả và hợp lý nhất cho các cuộc xung đột giữa các cường quốc trên thế giới. Nhưng chúng không phải là cuộc xâm chiếm tiềm năng duy nhất khiến các nhà hoạch định chính sách lo ngại: sự cạnh tranh lâu dài giữa Ấn Độ và Pakistan sẽ tiếp tục tạo cơ hội cho các cuộc xâm lấn lãnh thổ ở Kashmir. Tranh chấp Abyei giữa Sudan và Nam Sudan chỉ đơn thuần là một trong nhiều điểm nóng tiềm ẩn có thể không gây được sự chú ý cho đến khi quá muộn. Đánh giá cao tầm quan trọng của các cuộc xâm chiếm nhỏ và hiểu chúng đã diễn ra như thế nào trong lịch sử có thể giúp các nhà hoạch định chính sách quản lý chúng hiệu quả hơn — hoặc ngăn chặn chúng hoàn toàn.
TRUNG QUỐC VÀ TƯƠNG LAI VIỆC XÂM CHIẾM
Việc Trung Quốc có chiếm được lãnh thổ hay không và ở đâu sẽ xác định sự thật về thế kỷ XXI. Khi đất nước phát triển mạnh hơn về kinh tế và quân sự, các tranh chấp với nhiều nước láng giềng có nguy cơ dẫn đến chiến tranh.
Không nơi nào có tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc thường xuyên tạo ra căng thẳng hơn quần đảo Trường Sa ở Biển Đông. Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với tất cả các quần đảo Trường Sa nhưng hiện chỉ chiếm một thiểu số trong số đó. Việt Nam, Philippines, Malaysia và Đài Loan kiểm soát phần còn lại. Những hòn đảo này, nhỏ đến mức chúng chỉ đủ tiêu chuẩn là đá theo luật quốc tế, một cách chính xác là loại lãnh thổ vẫn trở thành nạn nhân của sự xâm chiếm.
Từ năm 1918, đã có 28 trường hợp một quốc gia chiếm giữ một hoặc nhiều hòn đảo từ một hòn đảo khác trong thời bình. Chỉ có một - nỗ lực xấu xa của Argentina nhằm chiếm quần đảo Falkland vào năm 1982 - đã dẫn đến chiến tranh. Mặc dù Chiến tranh Falklands làm vô hiệu mọi lo ngại về việc chiếm giữ các đảo có thể gây ra xung đột nghiêm trọng, nhưng nó đại diện cho một ngoại lệ, không phải quy tắc. Trong phần lớn các vụ chiếm đảo — 15 trong số 28 — việc chiếm đoạt lãnh thổ không dẫn đến một ca tử vong nào. Hồ sơ theo dõi này nhấn mạnh lý do tại sao Trung Quốc có thể kỳ vọng thoát khỏi việc chiếm giữ các đảo.
Biển Đông không lạ gì những sự kiện như vậy. Có một lịch sử các quốc gia chấp nhận mất các đảo nhỏ từ xâm chiếm, lựa chọn hòa bình trên những mảnh lãnh thổ nhỏ như vậy. Trung Quốc xung đột với Nam Việt Nam về quần đảo Hoàng Sa vào năm 1974, cuối cùng là chiếm và giữ chúng kể từ đó. Năm 1988, Trung Quốc và Việt Nam đánh nhau ở Bãi đá ngầm Johnson ở Trường Sa, và Trung Quốc lại chiếm ưu thế. Mặc dù tỷ lệ thành công của các nỗ lực xâm chiếm nói chung là khoảng 50 phần trăm, nó tăng lên 75 phần trăm khi chỉ tính riêng các hòn đảo đơn độc bị chiếm giữ.
Có quá ít sự đánh giá cao tại Washington về mức độ đặc biệt trong lịch sử - thậm chí là bất thường - việc Hoa Kỳ tham gia vào các cuộc hiềm khích với Trung Quốc về quần đảo Trường Sa.
Mặc dù thường xuyên can thiệp ở nước ngoài, Washington chưa bao giờ can thiệp quân sự để bảo vệ chủ quyền của quốc gia khác khi kẻ xâm lược chiếm một hòn đảo hoặc vùng biên giới nhỏ. Thật vậy, thế kỷ qua không có trường hợp nào mà bất kỳ quốc gia nào bắn dù chỉ một phát để đáp trả việc chiếm các đảo xa xôi của quốc gia khác — và chỉ một số ít trường hợp xảy ra đối với các vùng lãnh thổ nhỏ dọc theo biên giới đất liền. Các can thiệp để chống lại các cuộc xâm lăng toàn bộ các quốc gia đã phổ biến hơn, nhưng chúng vẫn còn hiếm đối với những vùng lãnh thổ nhỏ hơn.
Trung Quốc cũng có thể thấy mình đang xung đột với Nhật Bản về quần đảo Senkaku (Trung Quốc gọi là quần đảo Điếu Ngư), một loại đảo đá cằn cỗi ở Biển Hoa Đông. Mặc dù Nhật Bản mạnh hơn việc yêu sách tranh chấp với Trung Quốc về Trường Sa, nhưng nước này phải đối mặt với một bất lợi ở Senkakus: quần đảo này hiện không có người. Không có quân đội Nhật Bản nào đóng quân ở đó để tăng cường khả năng răn đe. Không có thường dân Nhật Bản sống ở đó. Cả hai đều làm tăng cơ hội Trung Quốc chiếm giữ thành công các đảo trong khi tránh được chiến tranh, đặt Nhật Bản trước sự đã rồi.
Binh lính Trung Quốc bất ngờ chiếm Senkakus là con đường rất có thể dẫn đến xung đột vũ trang giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Trong kịch bản này, Bắc Kinh sẽ chiếm các đảo mà không bắn một phát súng nào, nhưng Tokyo sau đó sẽ không có lựa chọn để thu hồi chúng. Điều này có thể khiến chính phủ Nhật Bản đứng trước một lựa chọn không thể tránh khỏi: tấn công các lực lượng Trung Quốc hoặc ngầm chấp nhận sự hiện diện của họ bằng cách đáp trả chỉ bằng các biện pháp ngoại giao và kinh tế. Nhật Bản có thể sẽ hối hận vì đã kiềm chế việc triển khai và duy trì quân đội ở Senkakus từ lâu, khi Trung Quốc yếu hơn.
Không giống như những hòn đảo xa xôi này, Đài Loan tự hào có một nền kinh tế hội nhập toàn cầu, một quân đội có năng lực, một nền dân chủ sôi động và dân số 24 triệu người. Sự khuất phục bạo lực của nó sẽ gây ra những làn sóng chấn động địa chính trị trên toàn thế giới. Tất nhiên, Bắc Kinh sẽ phủ nhận rằng xâm lược Đài Loan cấu thành một cuộc xâm lăng; thay vào đó, Trung Quốc sẽ coi hòn đảo là lãnh thổ hợp pháp của mình. Một vài quốc gia đã cố gắng xâm chiếm một cách hoàn toàn một nước khác kể từ Thế chiến thứ hai đã giải thích rõ ràng các biến thể của lập luận này: các tuyên bố tương ứng của Bắc Triều Tiên và Bắc Việt Nam đối với các đối tác phía nam của họ là thẳng thắn; Iraq đưa ra lập luận rằng Kuwait về mặt lịch sử là một phần lãnh thổ của mình khi họ xâm lược vào năm 1990; và Indonesia đã làm điều tương tự khi chinh phục Đông Timo vào năm 1975. Tuy nhiên, những tiền lệ tương tự như vậy cho thấy lý do để lạc quan, bởi vì chúng quá ít.
Mặc dù một cuộc xâm lược toàn bộ Đài Loan không phù hợp với khuôn mẫu của cuộc xâm lăng hiện đại, nhưng việc chiếm giữ các hòn đảo nhỏ do Đài Loan nắm giữ là có cơ sở. Sẽ là sai lầm nếu lập kế hoạch cho một cuộc xâm lược, phong tỏa hoặc bắn phá từ trên không của Trung Quốc vào Đài Loan trong khi bỏ qua kịch bản có nhiều khả năng hơn là Trung Quốc chiếm các đảo xa xôi của Đài Loan.
Đài Loan kiểm soát Kinmen và Matsu, những hòn đảo nằm trong tầm bắn của pháo binh của bờ biển Trung Quốc. Việc chiếm giữ các hòn đảo này sẽ cho phép Bắc Kinh tập hợp người dân Trung Quốc treo cờ, gửi một thông điệp rõ ràng về sự đe dọa đối với Đài Loan, và mạo hiểm đối đầu quân sự trên cơ sở thuận lợi nhất có thể. Nó cũng sẽ khiến Washington phải đối mặt với một loạt các lựa chọn: hoặc can thiệp vào gần lục địa Trung Quốc để bảo vệ các đảo nhỏ hoặc bị cáo buộc bỏ rơi Đài Loan để chịu thất bại một mình.
Đài Loan cũng nắm giữ quần đảo Trường Sa lớn nhất, Itu Aba, và quần đảo Pratas ở Biển Đông. Mặc dù căng thẳng giữa Trung Quốc với Philippines và Việt Nam đã được chú ý nhiều hơn, nhưng sự chia rẽ sâu sắc giữa Bắc Kinh và Đài Bắc cho thấy rằng Trung Quốc có thể thích tăng cường tuyên bố chủ quyền ở Trường Sa bằng cách tấn công Đài Loan. Khó có thể thoát khỏi kết luận rằng Trung Quốc có nhiều khả năng chiếm giữ Itu Aba hơn bất kỳ khu vực phòng thủ nào khác trong số nhiều tranh chấp lãnh thổ của họ.
Cuối cùng, biên giới rộng lớn, hiểm trở giữa Trung Quốc và Ấn Độ sẽ luôn trang bị cho các khu vực không được bảo vệ, cung cấp mảnh đất màu mỡ cho việc tranh giành lãnh thổ. Hầu hết các cuộc khủng hoảng như vậy xảy ra ở Ladakh sẽ kết thúc mà không có chiến tranh. Tuy nhiên, nguy cơ chiến tranh là có thật, cũng như viễn cảnh trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ, của những bế tắc gieo mầm móng cho các cuộc xung đột trong tương lai. Lạc quan hơn, một số ít các giai đoạn này đã kết thúc trong các thỏa thuận lùi bước lẫn nhau giống như những thỏa thuận mà Ấn Độ và Trung Quốc đã đàm phán vào tháng 2 năm 2021 cho các khu vực xung quanh Hồ Pangong, ở Ladakh.
Tuy nhiên, New Delhi không thể đặt quá nhiều niềm tin vào sức mạnh tồn tại của các thỏa thuận như vậy. Sự thoái lui lẫn nhau tạo ra các khu vực trung lập giữa các lực lượng Trung Quốc và Ấn Độ, trở thành mục tiêu hấp dẫn cho các cuộc tranh giành lãnh thổ trong tương lai.
NGA VÀ TƯƠNG LAI CỦA VIỆC XÂM CHIẾM
Không có sự kiện nào mang lại những thay đổi đáng lo ngại cho an ninh châu Âu kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc hơn cuộc xâm lược Ukraine năm 2014 của Nga. Việc chiếm và sáp nhập Crimea và hơn hai triệu dân của nó đã làm tan vỡ hy vọng hão huyền rằng xâm chiếm đã trở thành dĩ vãng ở châu Âu. Nó nhấn mạnh lý do tại sao cuộc xâm chiếm tiếp theo của Nga là mối đe dọa nước ngoài cấp bách nhất đối với sự ổn định của châu Âu. Câu hỏi đặt ra là nó sẽ xảy ra ở đâu?
Tình huống xấu nhất là Nga công khai xâm lược vùng Baltics — Estonia, Latvia và Litva. Các thành viên NATO này từng là một phần của Liên bang Xô viết và có các nhóm thiểu số nói tiếng Nga. Các nhà hoạch định NATO lo ngại một cuộc tiến công của Nga qua Belarus để thu hẹp khoảng cách Suwalki, kết nối đất liền hẹp giữa Ba Lan và Baltics, và chinh phục cả ba nước.
Mặc dù bất kỳ kịch bản nào sự việc đáng lo ngại này đáng được đánh giá nghiêm trọng, lịch sử hiện đại việc xâm chiếm cho lý do để tin rằng điều đó khó xảy ra. Một toan tính của Nga nhằm xâm chiếm ba quốc gia - chỉ sau tất cả bốn toan tính kể từ năm 1945 - sẽ là hành động hung hăng nhất mà bất kỳ quốc gia nào thực hiện kể từ Thế chiến thứ hai. Và nó cũng thể hiện hành vi Nga chuyển hướng, vì Moscow chỉ theo đuổi việc xâm chiếm khi họ có thể làm như vậy mà không có nguy cơ kích động một cuộc chiến tranh lớn.
Kịch bản có thể xảy ra hơn là việc Nga bất ngờ chiếm giữ một khu vực nhỏ hơn. Thị trấn Narva của Estonia, tiếp giáp với Nga và phần lớn dân số nói tiếng Nga, cung cấp một mục tiêu như vậy. Ngay cả ở đó, sẽ là bất thường nếu một quốc gia chiếm giữ lãnh thổ mà họ không có yêu sách công khai từ lâu. Việc Matxcơva không nêu rõ những tuyên bố như vậy ở Baltics là điều đáng khích lệ, mặc dù việc Nga sẵn sàng đưa ra các lý lẽ để biện minh cho việc xâm chiếm Crimea của mình sẽ làm giảm bớt sự lạc quan.
Sự hiện diện của quân đội NATO đóng vai trò triển khai tiền tiêu ở Baltics càng củng cố thêm khả năng răn đe chống lại sự xâm lược của Nga. Lịch sử thậm chí còn cho thấy rằng việc răn đe Nga sẽ không yêu cầu NATO duy trì đủ sức mạnh quân sự ở Đông Âu để đẩy lùi ngay một cuộc xâm lược. Đối với mọi nỗ lực xâm chiếm bị đánh bại không đạt được mục tiêu của nó, đã có một số nơi mà kẻ xâm lược đạt được mục tiêu của nó chỉ để bị đánh đuổi bởi áp lực chính trị hoặc - thường xuyên hơn - lực lượng quân sự. Nga sẽ không có cơ sở lịch sử vững chắc nào để tưởng tượng rằng một cuộc xung đột sẽ ngẫu nhiên kết thúc sau những bước tiến ban đầu nhưng trước khi NATO huy động.
Mặc dù lịch sử cuộc xâm chiếm hiện đại cung cấp những lý do cho sự lạc quan ở vùng Baltics, nhưng những cuộc xâm lược xa hơn của Nga ở Ukraine và Gruzia vẫn cho là quá hợp lý. Cả Ukraine và Gruzia đều không phải là đồng minh hiệp ước của Hoa Kỳ. Không có lực lượng tiền tiêu nào của Hoa Kỳ hoặc NATO sẵn sàng giúp đỡ.
Tại khu vực Donbas của Ukraine và Nam Ossetia và Abkhazia của Georgia, Nga đã hợp tác với các phiến quân địa phương (bề ngoài), nắm lấy nghệ thuật chiếm đoạt lãnh thổ trong khi che dấu vai trò của chính mình. Việc loại bỏ phù hiệu khỏi đồng phục của "những người đàn ông màu xanh lá cây" đã khiến cho cuộc xâm chiếm Crimea của Nga trở thành cũ rích không thể chối cãi. Với thành công với những chiến thuật này, Moscow có thể sẽ thử lại chúng lần nữa ở Ukraine, ở Gruzia, và thậm chí chống lại các đồng minh NATO như Estonia.
Không có gì mới lạ hoặc sáng tạo về những chiến thuật này. Trớ trêu thay, vào năm 1919, Phần Lan đã cố gắng lợi dụng sự hỗn loạn của cuộc nội chiến Nga bằng cách gửi hàng nghìn binh lính cải trang thành những người tình nguyện độc lập để chiếm đóng vùng biên giới Đông Karelia. Hồng quân đã đánh bại lực lượng xâm lược. Năm 1999, Quân đội Ấn Độ cũng đánh bại các chiến binh Kashmiri, thực chất là lính Pakistan.
Khi có thể, phản ứng tốt nhất đối với các chiến thuật "quân xanh" là đánh bại cuộc xâm lược như thể phe đối lập thực sự là quân nổi dậy trong khi không tham chiến với Nga. Nga không thể duy trì mưu mẹo và can thiệp đầy đủ, chẳng hạn như với lực lượng không quân hoạt động từ các căn cứ của Nga. Và bằng cách cho phép Moscow phủ nhận rằng họ đã bị đánh bại, cách tiếp cận này mang lại hy vọng rằng Nga sẽ chấp nhận một thất bại hạn chế hơn là leo thang xung đột. Ở Karelia và Kashmir, cách tiếp cận đó đã chiếm ưu thế mà không mở rộng chiến tranh. Hoa Kỳ nên hiểu thêm rằng sức mạnh quân sự của chính họ không chống lại được mối đe dọa này và hoạt động để giúp các đối tác củng cố bản thân, trang bị cho họ để giành ưu thế trong các cuộc chiến như vậy. Khả năng quân sự của Ukraine và Gruzia — và sự hiện diện của họ ở các khu vực biên giới — là những gì sẽ quan trọng nhất để ngăn chặn các cuộc xâm chiếm của Nga trong tương lai.
HOA KỲ VÀ TƯƠNG LAI CỦA VIỆC XÂM CHIẾM
Mặc dù các cuộc tranh giành lãnh thổ nhỏ gần như diễn ra thường xuyên trên toàn cầu, nhưng Hoa Kỳ gần như mọi lúc đã phản ứng theo cùng một cách: đứng ngoài cuộc. Chỉ những mưu toan của Iraq và Triều Tiên nhằm xâm lăng toàn bộ các nước láng giềng đã kích động sự can thiệp quân sự của Mỹ. Hồ sơ theo dõi nghiêm túc này nhấn mạnh lý do tại sao các cuộc xâm chiếm nhỏ lại sẵn sàng làm xáo trộn chính sách của Hoa Kỳ trong những năm tới.
Ngày nay, các cuộc xâm chiếm nhỏ đe dọa trực tiếp đến các đồng minh và đối tác của Hoa Kỳ ở châu Á và châu Âu. Các hoạt động như vậy chủ yếu dựa trên tính toán về những gì có thể bị chiếm đoạt mà không gây ra một cuộc chiến tranh dựa trên lợi ích quốc gia của những người có liên quan. Thứ hai, chúng chỉ xoay quanh tính toán quân sự, và cán cân quyền lực không phải là yếu tố tiên đoán chắc chắn về kết quả của các cuộc xâm chiếm nhỏ. Việc tăng chi tiêu quốc phòng của Hoa Kỳ hoặc triển khai thêm lực lượng tới châu Á hoặc châu Âu sẽ chỉ đóng góp ở bước ban đầu. Trung Quốc và Nga đương nhiên sẽ nghi ngờ liệu các liên minh của Hoa Kỳ, được thiết kế với mục đích gây hấn lớn hơn, có mở rộng đến các vùng lãnh thổ nhỏ hay không. Lịch sử thậm chí còn cho thấy Washington không thể nghĩ rằng đồng minh của mình sẽ yêu cầu sự can thiệp quân sự của Hoa Kỳ để trục xuất các lực lượng Trung Quốc ra khỏi các đảo bị chiếm giữ.
Có bằng chứng thuyết phục cho duy nhất một cách tiếp cận để ngăn chặn các cuộc xâm chiếm nhỏ: những lực lượng tiền tiêu (tripwire forces). Trong nhiều thập kỷ, tiền tiêu của NATO đã ngăn chặn Liên Xô và bảo tồn khu vực Tây Berlin sâu bên trong Đông Đức - bất chấp thực tế là Tây Berlin đã bị bao vây vô vọng và không thể bảo vệ được. Hoa Kỳ duy trì một lực lượng tiền tiêu ở Hàn Quốc trong suốt 75 năm qua; trừ năm Bắc Triều Tiên xâm lược. Vấn đề tiền tiêu đã sẵn sàng tiếp tục đảm bảo an ninh của các quốc gia vùng Baltic trong những năm tới.
Ngược lại, khả năng răn đe của Hoa Kỳ ở nhiều điểm nóng tiềm tàng với Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng vì các lực lượng tiền tiêu của Mỹ vắng mặt. Không có lực lượng tiền tiêu bảo vệ Senkakus, Trường Sa và Đài Loan và rất ít ước muốn chính trị triển khai chúng trong tương lai. Chống lại Nga, điều tương tự cũng đúng với Ukraine và Gruzia. Trong trường hợp Hoa Kỳ không sẵn lòng, các mối quan hệ ba nước của đối tác là công cụ mạnh nhất hiện có, nhưng chúng không phải là người bảo đảm cho sự thành công.
Một tương lai cạnh tranh giữa các cường quốc với Trung Quốc và Nga gợi lên hình ảnh của các cuộc chiến tranh thế giới, chiến tranh mạng và chiến tranh thương mại. Những mối đe dọa đó là có thật, nhưng lịch sử cho chúng ta biết rằng - kỳ lạ dường như - việc đột ngột chiếm giữ các lãnh thổ nhỏ sẽ tiếp tục là nguyên nhân phổ biến nhất cho các cuộc chiến tranh và gần các cuộc chiến tranh giữa các cường quốc. Mặc dù quy mô nhỏ của các vùng lãnh thổ bị chiếm giữ, những sự kiện này không có tầm quan trọng nhỏ. Và thế giới đã không nhìn thấy người cuối cùng trong số họ.
• DAN ALTMAN is Assistant Professor of Political Science at Georgia State University.
|
|
