| |
Tác phẩm “Những người cha và những đứa con trai” của Ivan Turgenev đã khiến các đồng minh chính trị của ông tức giận, nhưng khả năng nhìn mọi mặt của ông đã giúp ông là một tiểu thuyết gia tài ba
Illustration by Henning Wagenbreth
Một sinh viên mới toanh tốt nghiệp đại học trở về nhà sau một thời gian dài vắng bóng, trước sự vui mừng và lo lắng của người cha góa vợ, người đã đợi hàng giờ tại nhà ga. Cuối cùng thì cậu con trai cũng đến, đẹp trai và trưởng thành. Người cha xúc động. Nhưng người con trai đã dẫn theo một người bạn, một thanh niên cao lớn, thô kệch, dữ tợn. Người bạn này rõ ràng là đàn anh trong mối quan hệ, và cả hai đã trở về từ trường đại học với đủ mọi quan điểm ý kiến. Nói với người cha, họ là “những người hư vô chủ nghĩa”. Niềm tin của họ là mọi thứ phải chịu sự xem xét kỹ lưỡng và phê bình. Nhiều thứ nhanh chóng trở nên căng thẳng tại nhà của người cha. Vào bữa tối và bữa trà, nơi họ tham dự cùng với người anh trai ăn mặc đẹp, thời trang cổ điển của người cha, những cuộc tranh cãi nảy lửa nổ ra. Tệ hơn nữa, điền trang của người cha không phát đạt. Nông dân không thích hệ thống quản lý tiến bộ mới của ông. Người cha hy vọng con trai mình sẽ quan tâm. Bây giờ ông ta không chắc rằng mình sẽ làm được.
Đây là dàn dựng tiểu thuyết "Những người cha và con trai" (Fathers and Sons) của Ivan Turgenev, hay nguyên văn hơn nhưng kém chính xác, "Những người cha và con cái" (Fathers and Children), trong một bản dịch mới nhóm chồng-và-vợ (the husband-and-wife team) của Nicolas Pasternak Slater và Maya Slater. Cuốn sách được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1862, bằng tiếng Nga, và hành động diễn ra vài năm trước đó, năm 1859, vào đêm trước khi giải phóng nông nô và giữa những cuộc tranh luận gay gắt về tương lai của nước Nga.
Người cha mà trên điền trang của ông hầu hết các hành động diễn ra là Nikolai Kirsanov; con trai ông là Arkady, và bạn của con trai ông, nhân vật sống động và đáng nhớ nhất của cuốn sách, tên là Bazarov. Bazarov xuất thân khiêm tốn hơn Arkady - cha anh là bác sĩ quân đội và anh cũng đã được đào tạo về y học - nhưng anh đã vượt lên trên bạn mình nhờ nghị lực và trí tuệ siêu việt. Anh đã xây dung xung quanh việc đào tạo của mình một cơ sở triết học rộng lớn. Tất cả những gì không cụ thể và khoa học đều là sự phân tâm hoặc tệ hơn là đen tối; đất nước và các con người ưu tú, như Kirsanovs, đã thối rữa; mọi thứ đáng bị vứt bỏ. “Cho tôi thấy một thể chế duy nhất trong cuộc sống hiện đại của chúng ta,” Bazarov nói, “không đòi hỏi sự hủy diệt hoàn toàn, không thương tiếc.” Mặc dù nhãn hiệu “hư vô chủ nghĩa” phần lớn là một chức năng của kiểm duyệt — nếu không có nó, những người trẻ tuổi trong cuốn tiểu thuyết có thể đơn giản tự gọi mình là “nhà cách mạng” — điều đó vô cùng thể hiện sự nóng lòng và đập phá thánh tượng của thế hệ mới nổi.
Cuốn sách đã gây phẫn nộ khi xuất bản. Những người trẻ tuổi cấp tiến cảm thấy bị nhắm đến bởi chân dung của Bazarov; những người theo chủ nghĩa tự do cảm thấy rằng cuốn sách đã cho những người cấp tiến quá nhiều tín nhiệm; những kẻ phản động tin rằng Turgenev đã làm mất uy tín những người cách mạng một cách thường trực. Turgenev nhận thấy mình đã bảo vệ cuốn sách, trong vô số bức thư và cuộc trò chuyện, chống lại những lời chỉ trích từ mọi phía. Trong khi đó, thành phố St.Petersburg, bấy giờ là thủ đô, đang bốc cháy. Vào tháng 5 năm 1862, chỉ vài tháng sau khi xuất bản cuốn “Những người cha và con trai”, một loạt vụ hỏa hoạn đã nhấn chìm thành phố. Chính phủ đổ lỗi cho những người theo chủ nghĩa hư vô của Turgenev; một số thanh niên, bao gồm cả một số người mà ông đã quan tâm đến báo in, đã bị bắt. Một số người nghĩ rằng Turgenev đã tố cáo họ. Ông ấy đã trải qua những khoảng thời gian dài ở Châu Âu; bây giờ, xấu hổ và nản lòng, ông quyết định quay trở lại đó. Trong những năm về sau, ông ngày càng ít dành thời gian ở quê nhà.
Cao lớn, đẹp trai, giàu có và dễ tính - “Thiên nhiên không từ chối anh ta điều gì”, Dostoyevsky đã nói như thế - Turgenev cũng thiếu quyết đoán, không bền chí, thậm chí có thể chút ít không đáng tin cậy. Hơn bất kỳ nhân vật nào khác trong lịch sử văn học Nga, ông là hiện thân của bi kịch trung dung, sự thất bại của ý nghĩa vàng từng bén rễ trên đất Nga. Cả những người bảo thủ (kể cả Dostoyevsky) và những người cấp tiến đều coi thường ông vì lý tưởng châu Âu thấm nhuần của ông. Ông cãi nhau liên tục với Tolstoy, bất chấp nhiều ràng buộc của gia đình và tình bạn. Vì sẵn sàng hợp tác với một cuộc điều tra của chính phủ về những người di dân cấp tiến, ông đã bị người bạn cũ Alexander Herzen ghẻ lạnh trong nhiều năm. "Khả năng của ông nhìn thấy nhiều mặt của từng người và từng vấn đề - “Ông ấy cảm nhận và hiểu được những mặt trái của cuộc sống,” theo lời của Henry James, người đã quen ông ấy ở Paris - đã phục vụ ông ấy tốt như một tiểu thuyết gia. Nhưng khả năng này ít được mong đợi ở một đồng minh chính trị, hoặc thậm chí ở một người bạn.
Turgenev sinh năm 1818 tại Orel, cách Mátxcơva hai trăm dặm về phía nam, trong một gia đình quý tộc giàu có nhưng không hạnh phúc. Cha của anh, Sergei, là một sĩ quan quân đội trong một gia đình Nga cũ đã rơi vào thời kỳ khó khăn. Là một người đàn ông lịch lãm, Sergei kết hôn với một phụ nữ, Varvara Lutovinova, hơn ông sáu tuổi và rất giàu có, với hàng nghìn nông nô đang làm việc trên đất của cô. Rõ ràng Sergei, Henri Troyat, người viết tiểu sử về Turgenev, nói với chúng ta rằng ông không có ý định chung thủy với cô ấy. Varvara chấp nhận sự sắp đặt này và trút bỏ nỗi thất vọng vào con cái và những nông nô của mình.
Sergei chết khi Ivan đang ở tuổi thiếu niên, và ông vẫn còn trong ký ức của Turgenev một hình ảnh xa xăm có chút tàn bạo. “Tôi chưa bao giờ thấy ai điềm tĩnh, tự tin hay độc đoán hơn,” Turgenev viết trong cuốn tiểu thuyết tự truyện “Mối tình đầu”. “Những lúc tôi ngắm nhìn khuôn mặt trong sáng, đẹp trai, khôn ngoan của ông. . . trái tim tôi run rẩy, toàn bộ con người tôi mong mỏi thương cảm ông ấy. . . sau đó, như thể ông ấy cảm nhận được điều gì đang diễn ra trong tôi, ông sẽ tình cờ vỗ nhẹ vào má tôi –– và sẽ rời khỏi tôi, hoặc bắt đầu làm điều gì đó, hoặc nếu không sẽ đột ngột giá lạnh như thể chỉ có ông ấy biết thế nào. Ngay lập tức, tôi sẽ thu mình lại và trở nên lạnh lẽo ”. Tác phẩm kể về một chàng trai tuổi teen đi nghỉ hè cùng cha mẹ, yêu một cô gái xinh đẹp lớn hơn mình một chút, nhưng sau đó mới phát hiện ra rằng cô ấy đã ngoại tình — với cha của anh ta.
Mẹ của Turgenev, Varvara, là sự hiện diện còn khăng khít hơn trong cuộc đời ông. Bà ta xuất thân từ một gia đình địa chủ đê tiện, và bà ấy còn giữ được truyền thống; bà ta lăng mạ và sỉ nhục những người nông dân của mình một cách thường xuyên đáng báo động. Turgenev viết: “Tôi sớm có được sự căm ghét chế độ nô lệ và chế độ nông nô bằng cách quan sát môi trường nhục nhã nơi tôi sống. Khi ông lớn lên và tìm kiếm sự độc lập khỏi mẹ, kể cả khi sống ở châu Âu, bà đã cắt tiền trợ cấp của ông; gần cuối đời, bà đã cố gắng nhưng không thành công, yêu cầu người quản lý của mình bán đi và thậm chí hủy hoại các phần của bất động sản để làm mất giá trị tài sản thừa kế tương lai.
Turgenev học lịch sử và ngữ văn ở Moscow, St.Petersburg, và sau đó là Berlin, nơi ông hấp thụ Hegel và ở chung phòng với một người bạn cùng quý tộc, nhân vật vô chính phủ tương lai Mikhail Bakunin. Ông bắt đầu sự nghiệp viết văn của mình rất sớm, với một vài bài thơ tự sự dài, và nhanh chóng gia nhập vào thế giới văn học của St. Petersburg - đặc biệt nhóm người gọi là Westernizers tập hợp chung quanh nhà phê bình văn học Vissarion Belinsky.
Turgenev sau này nhớ lại vào những năm 1840s, là những năm khó khăn; các nhà kiểm duyệt sẽ để lại các bằng chứng cho nhà văn được đánh dấu bằng mực đỏ, "như thể bị đổ máu." Thời kỳ Nicholas I bắt đầu trị vì vào năm 1825, đã vấp phải một cuộc nổi dậy thất bại của các sĩ quan Quân đội, những người được gọi là Decembrists; nó chấm dứt, ba thập kỷ sau đó, đi kèm với thất bại nhục nhã của Nga trong cuộc Chiến tranh Crimean. Những năm xen kẽ là thời kỳ bị đàn áp và kiểm duyệt gắt gao. Thế hệ cùng tuổi với Turgenev nhận thức được sự lạc hậu và nô dịch của Nga, nhưng không biết phải làm gì với nó, hoặc thậm chí, trong điều kiện bị cảnh sát giám sát, làm thế nào để nói về nó.
Một giải pháp của Herzen’s: ông ra nước ngoài, ở lại đó và trở thành nhà văn chính trị Nga có ảnh hưởng nhất trong độ tuổi của mình. Nhưng một giải pháp khác đã được Belinsky đưa ra. Là một nhân vật được yêu mến và là một nhà tranh luận không mệt mỏi, Belinsky đề xuất biến văn học và phê bình văn học trở thành một diễn đàn cho những câu hỏi quan trọng nhất mà Nga và thế giới phải đối mặt. Belinsky khuyến khích những nỗ lực viết sớm của Turgenev, và Turgenev yêu mến ông. Trong một đoạn văn thường tự khiêm tốn, Turgenev nhớ lại niềm đam mê tranh luận của Belinsky và đôi khi ham muốn trần tục hơn của chính ông. “Sau khi nói chuyện trong hai hoặc ba giờ, sự bông lông tuổi trẻ của tôi xảy ra, tôi muốn nghỉ ngơi, đi dạo và ăn một chút bữa trưa,” Turgenev viết. “ ‘Chúng tôi vẫn chưa giải quyết được câu hỏi về sự tồn tại của Chúa,’ ông ấy đã từng cay đắng quở trách tôi, ‘và anh muốn ăn!’” Belinsky có lý do để cảm thấy rằng thời gian ngắn ngủi: anh ấy đã đau khổ trong nhiều năm bởi bệnh lao phổi, mà cuối cùng đã giết anh ta ở tuổi ba mươi sáu. Bất chấp sự khác biệt về tính khí của họ, sự ngưỡng mộ dành cho Belinsky sẽ tiếp tục tô màu cho văn bản của Turgenev trong suốt cuộc đời ông. Ấn bản tiếng Nga của "Những người cha và những đứa con trai" được dành để tưởng nhớ ông.
Nỗ lực bền vững đầu tiên của Turgenev trong văn xuôi, “A Hunter’s Notebook”, thường được dịch là “Dự thảo của một Thể thao gia” (A Sportsman’s Sketches), bắt đầu vào năm 1846 và được xuất bản thành sách vào năm 1852, đã cho thấy dấu ấn những ý tưởng của Belinsky như được chắt lọc qua tâm trí của nhà mỹ học bẩm sinh. Nó ghi lại những câu chuyện mà Turgenev đã chứng kiến hoặc nghe thấy khi ông đi bộ về vùng nông thôn gần khu đất của gia đình mình, bắn chim. Một số câu chuyện kể về mối quan hệ chủ nô. Không ngần ngại, Turgenev nói thẳng thừng hầu hết các ông chủ đều là những kẻ tự mãn và ngu dốt hung ác, trong khi những người nông nô là những người bình thường đang cố gắng mưu sinh cuộc sống.
Cuốn sách đã tạo ra một sự xúc động khi nó được xuất bản. Mặc dù những câu chuyện tương đối nhẹ nhàng và dường như vô hại khi tự đọc, nhưng gộp tất cả lại với nhau, chúng truyền tải sự man rợ và biến dạng của thể chế nông nô như thế nào. Người kiểm duyệt phê duyệt bộ sưu tập để xuất bản đã bị đuổi khỏi chức vụ của mình. Alexander II trong tương lai, vào thời điểm là đại công tước, sau này nói rằng các bản phác thảo đã cho thấy những tàn độc của thể chế đặc thù của nước Nga. Một thập kỷ sau, ông ta ký tuyên bố giải phóng tất cả nông nô.
Edmund Wilson, viết trên tạp chí này vào năm 1957, lập luận rằng trong những câu chuyện này, Turgenev đã phát minh ra một hình thức văn học mới: “Không có câu chuyện văn xuôi nào trước cố gắng của Turgenev, thông qua sự chính xác tuyệt đối về kỹ thuật, không chỉ để kể một câu chuyện mà còn đánh vào đầu cây đinh xã hội và đạo đức.” Turgenev đã được cơ quan kiểm duyệt giúp đạt được thành tựu ban đầu này — ông không thể tố cáo trực tiếp chế độ nông nô ngay cả khi ông muốn — nhưng đó cũng là khuynh hướng tự nhiên của một nhà văn không rao giảng.
Turgenev ba mươi ba tuổi khi “A Sportman’s Sketches” ra mắt và cuộc sống thật tốt đẹp. Người mẹ độc đoán của ông đã mất trước đó hai năm, và ông được thừa hưởng một gia tài và sử dụng một cách tự do: ông thích ăn ngon đến mức kiếm được một đầu bếp nổi tiếng với giá một nghìn rúp, và ông không ngại cho bạn bè vay tiền của mình. Một số người thấy ông có chút quá thiết tha để làm hài lòng, hoặc vô ích một cách đáng ghét; Tolstoy, người đã sống với Turgenev một thời gian ngắn ở St. Petersburg, không thể chịu được chú ý thế nào việc ăn mặc diêm dúa của riêng ông. Nhưng một mặt khác, Turgenev là người có nguyên tắc và dũng cảm. Năm 1852, ông có cuộc đụng độ nghiêm trọng đầu tiên với các nhà chức trách, sau khi xuất bản một cáo phó quá ca ngợi về Gogol, người mà nhiều người coi là kẻ châm biếm chế độ Sa hoàng. Điều này, trên bề mặt chính trị trong những câu chuyện về nông nô của ông, là quá lắm đối với Nicholas I. Turgenev bị bắt và bị giam một tháng trong nhà tù St.Petersburg, sau đó ông bị cấm cố trong điền trang của mình. Vụ bắt giữ và việc xuất bản cuốn sách của ông đã đưa ông lên vị trí hàng đầu của văn học Nga. Dostoyevsky, chỉ trẻ hơn Turgenev vài tuổi, khi đó đang thụ án lâu hơn và khắc nghiệt hơn nhiều ở Siberia; Tolstoy, trẻ hơn Turgenev một thập kỷ, vẫn mãi mê thua lỗ trong cờ bạc.
Tiểu thuyết và truyện của Turgenev trong vài năm sau đó đã thành công rực rỡ. “Rudin”, cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông, đã vẽ nên bức chân dung của những nhà duy tâm nhưng kém hiệu quả trí thức của những năm 1840s, thất bại cả trên mặt chính trị cũng tình yêu. (Nhân vật chính, Dmitry Rudin, phần nào dựa trên Bakunin.) “A Nest of Gentlefolk”, một câu chuyện về thất vọng tình yêu, cho thấy tầng lớp quý tộc Nga cũ ở mức tốt nhất của họ, bị chà đạp lên tình cảm tốt đẹp hơn của họ bởi những người ít nghiêm túc hơn, nhưng vẫn cố chấp đối với đạo đức và phẩm giá của họ. Trong suốt thời gian này, Turgenev thỉnh thoảng cũng xuất bản các câu chuyện và các bài tiểu luận. Ông ấy đã ở trong vinh quang của mình. Nhà phê bình văn học vĩ đại người Nga D. S. Mirsky sau này viết: “Nghệ thuật của ông ấy (Turgenev) đáp ứng nhu cầu của tất cả mọi người. “Đó là thuật ngữ trung bình, phong cách trung lưu mà những năm bốn mươi đã mò mẫm trong vô ích. Nó đã tránh được biện pháp ngang nhau những cạm bẫy của bức tranh biếm họa lố bịch và của ‘tình cảm bác ái’. Nó thật hoàn hảo.”
Mối tình với công chúng đọc sách này không thể kéo dài. Việc tiếp nhận cuốn tiểu thuyết tiếp theo của Turgenev, “Vào đêm giao thừa” từ năm 1860, không tốt đẹp hơn nhiều. Một câu chuyện khác về tình yêu và chính trị, câu chuyện này bắt đầu với hai người đàn ông trẻ, một nhà điêu khắc tên là Shubin và một học giả tên là Bersenev, tranh đua bàn tay của một phụ nữ trẻ đẹp tên là Elena. Cô ấy rõ ràng thích Bersenev nghiêm túc hơn Shubin nhẹ dạ, và tất cả đều có vẻ ổn ngoại trừ việc Bersenev không ngừng nói về người bạn tuyệt vời của mình từ thời đi học, Insarov. Insarov là một người Bulgaria lưu vong và là một nhà cách mạng, cố gắng sống ở Nga cho đến khi có thể trở về quê hương và lãnh đạo người dân của mình thoát khỏi ách thống trị của người Thổ Nhĩ Kỳ. Bersenev kiên quyết rằng Elena nên gặp Insarov; cuối cùng, cô đã gặp và yêu anh ấy, rồi họ cùng nhau lên đường để giải phóng Bulgaria. Insarov chết trên đường đi, nhưng Elena một mình tiếp tục đi. Không ai trong gia đình gặp lại cô ấy lần nữa bao giờ.
Những độc giả trẻ có đầu óc chính trị đã thất vọng - đặc biệt là bởi quốc tịch của Insarov. Tại sao anh ta là người Bulgaria? “Chúng ta hiểu tại sao anh ấy không thể là người Ba Lan,” nhà phê bình cấp tiến Nikolai Dobrolyubov viết, ám chỉ đến phong trào đang phát triển giành độc lập của Ba Lan khỏi Đế quốc Nga. "Nhưng tại sao anh ta không phải là người Nga - trong đó toàn bộ vấn đề nằm ở chỗ ấy."
Bài đánh giá của Dobrolyubov về cuốn tiểu thuyết dài mười bảy nghìn từ và xuất hiện trên tạp chí văn học hàng đầu của Nga, Người đương đại (Contemporary), mà Turgenev đã đóng góp trong nhiều năm và người biên tập là một bạn thân của ông. Tạp chí đã xuất bản “Những phác họa của một vận động viên thể thao” và hai cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông; tạp chí cũng từng là nhà của Belinsky, Herzen và Tolstoy. Nhưng vào giữa những năm 1850s, theo kịp quan điểm tiên tiến, nó ngã sang trái rõ rệt. Tại đây, nó được dẫn dắt bởi hai nhà phê bình văn học trẻ, Dobrolyubov và Nikolai Chernyshevsky. Không giống như Turgenev và Tolstoy và hầu hết các nhà văn khác cho đến thời điểm đó, Dobrolyubov và Chernyshevsky không phải quí tộc; cha của họ là các linh mục, và cả hai đều đã tốt nghiệp trường thần học. Điều này khiến họ khác biệt về mặt xã hội, cũng như chính trị, so với thế hệ văn học cũ.
Những người cấp tiến mới đã mất kiên nhẫn với những người đi trước họ, và cái chết của Nicholas I và sự thay thế bởi Alexander II, một sa hoàng trẻ, theo chủ nghĩa cải cách, chỉ khiến họ thêm nóng lòng như vậy. Như thường lệ, một chút cải cách đã dẫn đến những lời kêu gọi cải cách nới rộng thêm. Thế hệ trẻ không có tâm trạng để chờ đợi ý định tốt của Sa hoàng. Họ là những nhà cách mạng, và đã nói đi nói lại như vậy trong các bài phê bình sách rất dài, trong đó Turgenev ngày càng trở thành mục tiêu.
Trong những năm sau đó, Turgenev tuyên bố rằng "Những người cha và con trai" được truyền cảm hứng từ cuộc gặp gỡ với một bác sĩ trẻ người Nga trên một chuyến tàu; bác sĩ đã làm Turgenev ngạc nhiên khi quan tâm nhiều đến kế hoạch chữa bệnh cho gia súc hơn là văn học. Nhưng một hình mẫu khác về Bazarov, là Dobrolyubov, mà mọi người đều công nhận vào thời điểm đó, và mở rộng ra những người cấp tiến trẻ tuổi khác. Turgenev đã nhìn thấy ở họ một chủ nghĩa duy vật thô thiển nhưng mạnh mẽ, nó đối lập nhu cầu của tầng lớp nông dân chống lại những an ủi mơ hồ của nghệ thuật. Belinsky, bạn của Turgenev, đã tuyên bố rằng nghệ thuật phải có mục đích xã hội; những người cấp tiến mới đôi khi ước muốn không cần thiết đến nghệ thuật. Như Bazarov nói, "Một nhà hóa học tử tế đáng giá hai mươi nhà thơ."
Phần cuối cùng của bối cảnh cuốn tiểu thuyết mang tính cá nhân hơn là văn học. Turgenev chưa bao giờ kết hôn. Giống như nhân vật Rudin trước đó của mình, ông đã tham gia vào nhiều cuộc tán tỉnh khác nhau đưa ông đến việc phải cầu hôn — bao gồm người em gái của cả Bakunin và Tolstoy — nhưng ông luôn rút lui. Và thông thường, ông ngủ với những người phụ nữ nông nô ngay tại điền trang của mẹ ông. Tuy nhiên, sự gắn bó lâu dài nhất của ông cho đến nay là với một người phụ nữ đã có gia đình tên là Pauline Viardot, một ca sĩ opera người Pháp nổi tiếng mà ông đã gặp ở St.Petersburg vào đầu thập niên 1840s và sau đó đi khắp châu Âu; ông ấy thường sống trong nhà của Viardots, như một người bạn thân của gia đình và đôi khi là người yêu của Pauline.
Nhưng ở tuổi đôi mươi, Turgenev đã có một đứa con gái ngoài giá thú, với một người phụ nữ trong điền trang của mẹ ông. Một cách không chính thức, ông thừa nhận cô gái và chịu trách nhiệm tài chính cho cô. Khi cô được tám tuổi, ông gửi cô đến Pháp sống với Viardots. Vào những 1850s, khi bản thân ông bắt đầu tạo dựng cuộc sống ở Pháp, ông và con gái của mình, bây giờ tên là Paulinette, bắt đầu dành nhiều thời gian hơn cho nhau. Turgenev thấy đó là một công việc khó chịu. “Con gái tôi không thích âm nhạc, thơ ca, thiên nhiên - hay chó - và đó là tất cả những gì tôi thích,” ông phàn nàn với một người bạn ở Nga. Điều này không làm cho cô ấy trở thành một người xấu, Turgenev tiếp tục. “Cô ấy thay thế những phẩm chất mà cô ấy thiếu bằng những phẩm chất khác, tích cực và hữu ích hơn. Nhưng đối với tôi - chính chúng tôi - cô ấy lại là Insarov. Tôi tôn trọng cô ấy, và điều đó chưa đủ ”. Sự viện dẫn Insarov, nhà cách mạng Bulgaria từ "Đêm giao thừa", cùng với ngày của bức thư này (tháng 10 năm 1860, khi Turgenev đang bắt đầu viết "Những người cha và con trai"), đã khiến ít nhất một học giả nổi tiếng của Turgenev lập luận rằng "Fathers and Sons" cũng là một cuốn sách về mối quan hệ của Turgenev với con gái của mình.
Cuốn sách đôi khi cảm thấy khập khiểng. Bazarov lăng mạ và làm phiền anh em nhà Kirsanov — cha của Arkady, Nikolai và chú, Pavel — và sau đó trở nên chán nản và thuyết phục Arkady đi vào thị trấn với anh ta. Ở đó, họ uống rượu và ăn uống và gặp gỡ một quý tộc xinh đẹp tên là Odintsova, người mà cả hai cùng yêu. "Thật là một thân thể!" Bazarov nhận xét. "Tôi ước có cô ấy trên bàn mổ xẻ của tôi." Cô ấy mời họ đến điền trang của mình. Phần này của cuốn sách được cho là yếu nhất, nơi Turgenev trở lại vùng đất quen thuộc của những con người liên tục thở dài. Nhưng sau đó Bazarov và Arkady đến thăm gia đình của Bazarov. Nó chỉ ra rằng Bazarov sợ hãi được tôn thờ từ cha mẹ. Mẹ anh rơi nước mắt khi nhìn thấy anh. Cha của anh ta khiến Bazarov khó chịu vì tính quan tâm lo lắng của ông ta. Khi bác sĩ già Bazarov lấy hết can đảm để hỏi Arkady rằng ông nghĩ gì về con trai mình, và khi Arkady nói thật với ông rằng ông nghĩ một ngày nào đó Bazarov sẽ là một người nổi tiếng, người cha đã vô cùng xúc động. Đương nhiên, Bazarov sớm chán bố mẹ mình, và anh ta bỏ đi để gặp Odintsova và sau đó thậm chí đến thăm Kirsanovs một lần nữa.
Những người cha trong “Những người cha và con trai” không phải là những người cha độc tài hoặc xa cách của thế hệ trước — họ không phải là cha của Turgenev. Họ cũng không phải là những chủ sở hữu nông nô xấu xa của “Những bức phác họa của một vận động viên thể thao”. Họ yêu, lạc hậu và không hiệu quả. Thực tế, họ là những người theo chủ nghĩa tự do. Và họ vẫn không thể giao tiếp như họ muốn với con trai của họ. Có lẽ chúng quá mềm yếu. Họ đã dành cả tuổi thanh xuân để trò chuyện rất dài lâu về Hegel. Bị một nhà nước đàn áp ngăn cản hành động chính trị chân chính, họ đã tự co lại. Khi Bazarov nhìn thấy cha của Arkady đang đọc Pushkin, anh ta chế giễu. Đối với Turgenev, khi còn là một sinh viên đã hai lần nhìn thấy Pushkin ở St.Petersburg trước khi nhà thơ qua đời, đây là giới tuyến hy sinh. Nhưng Bazarov đã đúng! Có lẽ Nikolai Kirsanov nên đọc một thứ gì đó khác ngoài Pushkin trong khi gia sản của anh ta sụp đỗ.
Và những gì của những người con trai? Arkady yêu cha mình và tìm cách tìm điểm chung với ông; cuối cùng, anh ta kết hôn, trở về nhà và tiếp quản khu bất động sản. Đối với Bazarov và thái độ của Turgenev đối với anh ta, bạn có thể thấy tại sao mọi người lại bối rối. Bazarov thông minh và năng động; anh ấy nói điều gì đó thú vị gần như mỗi khi anh ấy mở miệng. Về cơ bản, anh ta cũng là một chàng trai tử tế - khi anh ta bắn vào chân Pavel Kirsanov sau khi người đàn ông lớn tuổi thách thức anh ta đấu tay đôi, anh ta ngay lập tức xử lý vết thương. Ở cuối cuốn sách, ông mắc bệnh sốt phát ban từ một bệnh nhân và chết khi còn quá trẻ. (Dobrolyubov, kẻ hành hạ văn học của Turgenev, chết vì bệnh lao vào cuối năm 1861.) Có nhiều điều trong cuốn sách gợi lên sự đồng cảm với Bazarov trong người đọc.
Đồng thời, Bazarov vô cùng thô lỗ. Anh ấy ngáp vào mặt mọi người. (Theo Chernyshevsky, Dobrolyubov đã từng cắt ngắn cuộc trò chuyện với Turgenev lớn tuổi hơn nhiều, nói rằng: “Nói chuyện với bạn làm tôi chán.”) Bazarov cũng là một chàng trai dấn thân vào khoa học và cách mạng, rất cảm hứng. Về mọi phụ nữ được đề cập đến khi anh có mặt, anh ấy hỏi, "Cô ấy có xinh không?" Anh ấy có thể nói để bào chữa rằng câu hỏi cắt ngang rất nhiều câu chuyện lãng mạn vô nghĩa. “Hãy nhìn vào cấu trúc giải phẫu của mắt,” anh nói với Arkady. “Bạn sẽ tìm thấy cái nhìn bí ẩn mà bạn đã nói đến ở đâu? Tất cả đều là lãng mạn rác rưởi, thẩm mỹ mục nát mốc meo ”. (Và sau đó: “Hãy đi và nhìn con bọ của tôi.”) Nhưng cũng có những lời chỉ trích chính trị trực tiếp đối với Bazarov trong cuốn sách. Phần lớn thời gian, ông nói về nhu cầu của tầng lớp nông dân. Anh ấy sẽ cống hiến cuộc đời mình cho mọi người. Tuy nhiên, anh ấy là một người theo chủ nghĩa élitist. Thảo luận với Arkady, một quý tộc có tư tưởng tiến bộ ngớ ngẩn trong thế hệ của họ, Bazarov nói, “Tôi cần những người ngu xuẩn như anh ấy. Không phải để các vị thần lãng phí thời gian của họ để nướng nồi, bây giờ phải không?" Arkady bị sốc. “Chỉ bây giờ,” Turgenev viết, “anh ấy đã nhìn thấy chiều sâu không đáy sự phù phiếm của Bazarov.” Trong tương lai, sự phù phiếm này sẽ xuất hiện trở lại dạng lý thuyết của Lenin về đội tiên phong cách mạng.
Trong tiểu thuyết, Turgenev đã đưa một dòng tư tưởng xuyên suốt tất cả các công việc của ông. Niềm tin đáng ngưỡng mộ, niềm tin mạnh mẽ có lẽ còn hơn thế nữa. Nhưng có một điểm mà tại đó niềm tin có thể biến thành sự cuồng tín. Turgenev đã thấy điều này với Belinsky, và ở Bazarov, ông đã tái tạo và bi kịch hóa nó. Bazarov yêu thiên nhiên nhưng biến nó thành một dự án khoa học, yêu Odintsova nhưng cảm thấy tồi tệ về nó, và yêu cha mẹ mình nhưng từ chối tình cảm này qua việc dành thời gian cho họ. Tất cả những điều này, theo quan điểm của Turgenev là một sai lầm. Nói cách khác, nói về sự tồn tại của Chúa và tương lai của cuộc cách mạng là tốt đẹp và tốt lành, nhưng bạn cần nghỉ để ăn trưa.
Sự mơ hồ sâu sắc về tính cách của Bazarov đã mở ra cho anh ta nhiều cách giải thích. Hầu hết những người cấp tiến đều bị xúc phạm bởi cách anh ta được mô tả - bởi thất bại trong tình yêu, và những sai sót của anh ta, và thực tế là khi chết đi, anh ta sẽ không hiệu quả hơn những người cha tự do mà anh ta khinh bỉ. Một người cấp tiến viết: “Anh ta được thể hiện như một con thú đực thô bỉ, kẻ không thể cất tay khỏi bất kỳ người phụ nữ đẹp và hoàn hảo nào”. Những kẻ phản động, bao gồm cả mật vụ, rất sung sướng trước những gì họ coi là sự châm chọc trào phúng của Turgenev. Ông ta đã “gắn nhãn hiệu những nhà cách mạng tuổi vị thành niên của chúng tôi bằng cái tên chua cay là ‘Những người theo chủ nghĩa hư vô’” một đặc vụ đã cổ vũ trong một báo cáo gửi cấp trên của mình. Nhưng có một số người cấp tiến, như nhà viết tiểu luận Dmitry Pisarev, người chấp nhận nhãn hiệu và miêu tả của Turgenev, từ đó trở đi tự gọi mình là những người theo chủ nghĩa hư vô. Turgenev nhận thấy sự hiểu biết hạn chế giữa các đồng nghiệp văn học của mình, nhưng một nhân vật đáng chú ý, Dostoyevsky, đã rất thích chân dung Bazarov. Ông đã viết cho Turgenev để ca ngợi cuốn sách và sau đó tạo ra một phiên bản cực đoan của Bazarov trong nhân vật Raskolnikov, kẻ đã giết một người môi giới cầm đồ và em gái của cô ấy trong "Tội ác và trừng phạt."
Việc xuất bản cuốn sách ngay khi phong trào cấp tiến đạt đến giai đoạn cực điểm sớm, cũng như phẩm chất nội tại vượt trội của Turgenev, đã mang lại cho cuốn sách một vị trí phi thường trong đời sống và văn học Nga. Phản ứng trong thời kỳ sau trận hỏa hoạn năm 1862, những nhà cách mạng mà Turgenev tâm niệm khi viết cuốn sách đã bị tiêu diệt. Chernyshevsky và Pisarev đều bị bắt và bị tống vào tù, trong khi Dobrolyubov chắc chắn cũng sẽ bị như vậy, nếu anh ta còn sống; Pisarev chết đuối, có thể là do cố ý, không lâu sau khi được thả, và Chernyshevsky, bị đày đến Siberia trong hai thập kỷ, trở thành một người suy sụp. Khi chiếc áo choàng của họ được nhặt lên, trong số những người khác, Vladimir Lenin, mang hương vị âm mưu, kiên quyết hơn. Lenin tôn thờ Dobrolyubov và Pisarev vì biểu tượng đả phá tín ngưỡng của họ và ngưỡng mộ cuốn tiểu thuyết “Việc gì phải hoàn tất?” (What Is to Be Done?) của Chernyshevsky được viết trong tù để đáp lại “Những người cha và con trai”. Ông ta (Lenin) không có gì ngoài sự khinh bỉ đối với Turgenev. Nhưng hãy nghĩ đến nhận xét nổi tiếng của Lenin về âm nhạc — rằng ông thích nghe nó nhưng cố gắng không nghe quá nhiều, vì nó khiến ông muốn xoa đầu mọi người, trong khi bây giờ là thời điểm để đập đầu mọi người. Có phải ông ta đang nhắc lại Pisarev, hay Chernyshevsky, hay trên thực tế, Bazarov, người đưa ra phán quyết cuối cùng về tầng lớp tự do tiểu tư sản trong cuộc chia tay với Arkady?
Bạn tiểu tư sản sẽ không bao giờ vượt qua được sự cam chịu cao cả hay sự phẫn nộ cao cả, và những điều đó không tốt cho bất kỳ ai. Thí dụ, bạn sẽ không chiến đấu — mặc dù bạn nghĩ rằng bạn là một người anh dũng dũng cảm — nhưng chúng tôi muốn chiến đấu. Không! Bụi của chúng tôi sẽ thiêu mắt bạn, bùn của chúng tôi sẽ vấy bẩn quần áo của bạn — bạn không đạt đến trình độ của chúng tôi, bạn không thể nhìn vào bản thân mình một cách ngưỡng mộ, bạn thích tự mắng mình, nhưng chúng tôi chán ngấy tất cả những điều đó. Chúng ta cần những người khác để tấn công! Những người khác để nghiền nát!
Nó có phải là nghệ thuật nếu nó làm cho tất cả mọi người phát điên? Không nhất thiết, nhưng trong trường hợp này là có. Bản dịch tiếng Anh mới, ít nhất là bản thứ mười bảy, mang tính chất chuyên nghiệp và theo nguyên văn, với một số khoảnh khắc đầy cảm hứng. Nó cũng rất dễ đọc và có thể tạo cơ hội cho những người đã đọc nó trước đây hoặc một cái nhìn đầu tiên cho những người chưa đọc. Tôi ngạc nhiên về phản ứng của chính mình. Khi lần đầu tiên tôi đọc “Những người cha và con trai”, tôi đang học đại học; tất cả những gì tôi quan tâm là những đứa con trai, sự sẵn sàng (trong trường hợp của Bazarov) chết vì niềm tin của họ, sự chắc chắn của họ. Đọc lại cuốn sách, hai mươi lăm năm sau, tôi thấy mình bắt nguồn từ những người cha. Họ có thể làm gì để nối lại sự chia cách? Và tại sao các con trai của họ lại đối xử tệ bạc với họ, sau tất cả những gì người cha đã làm? Chắc chắn, họ không hoàn hảo, nhưng họ đã cố gắng hết sức mình!
Tất nhiên, bây giờ tôi thấy đó là những gì cuốn sách nói. Sự rạn nứt này giữa cha mẹ và con cái của họ là những gì xảy ra, lặp đi lặp lại, với mọi thế hệ mới; không có gì cho nó, không có biện pháp khắc phục, không có câu trả lời. Ai đúng trong “Những người cha và con trai”: những người cha hay những đứa con trai? Cả hai đều đúng và cả hai đều sai, và cả hai sẽ không bao giờ hiểu được nhau.
Turgenev không bao giờ hồi phục được từ cơn bão tiếp nhận dành cho “Những người cha và những đứa con trai” ở Nga. Ông đã ở nước ngoài khi nó được xuất bản và sau đó hiếm khi trở về. Sau khi xuất bản cuốn tiểu thuyết tiếp theo của mình, "Smoke," vào năm 1867, một câu chuyện tình nhẹ nhàng, trong đó một trong những nhân vật là một người Nga di dân nhiệt thành chống Nga, ông đã có cuộc cãi vã cuối cùng với Dostoyevsky, người đã đến gặp ông ở Baden-Baden và sau đó nói với bạn bè rằng Turgenev đã tuyên bố mình là người Đức. Turgenev đã dành phần lớn thời gian 1870s ở Paris, nơi ông trở nên thân thiết với Flaubert. Ông luôn được chào đón và ngưỡng mộ ở châu Âu, được xem như người đại diện ở đó của toàn bộ nền văn học Nga. Nhưng ở chính nước Nga, trong gần hai thập kỷ, ông không được ưa chuộng.
Chỉ đến cuối đời, khi thị hiếu ở quê nhà bắt đầu thay đổi và một số lý lẽ cũ bị lãng quên, Turgenev mới tìm thấy sự tiếp đón nhẹ nhàng hơn trong những chuyến đi không thường xuyên đến Nga. Sinh viên tổ chức tiệc tùng ăn mừng ông; hai thanh niên trẻ đã nhận ra ông tại một nhà ga xe lửa và nhân danh người dân Nga cúi chào ông, tác giả của “Những bức phác họa của một vận động viên”. Ông qua đời tại Pháp năm 1883. Henry James đã tham dự buổi lễ tiễn biệt tại Gare du Nord, trước khi thi thể của Turgenev được đưa trở lại Nga. Hai năm trước đó, những kẻ khủng bố cách mạng cuối cùng đã thành công trong việc ám sát Alexander II. Lễ tang của Turgenev ở St. Petersburg là một biến cố văn hóa lớn lao, nó khiến cảnh sát chuẩn bị cực kỳ cẩn thận, ngừa trường hợp kẻ sáng tạo ra nhân vật Bazarov có thể tạo nên một đám đông Bazarovs và gây nên ồn ào mất trật tự.
Published in the print edition of the September 5, 2022, issue, with the headline “Don’t Be Like That.”
|
|
